Een kachel, kan dat nog?
Het nieuwe stoken
De kachel lijkt bezig aan een revival; zeker nu de energieprijzen hoog zijn. En met z'n allen rond het haardvuur is ook nog eens héél gezellig. Maar is de kachel nog wel van deze tijd? Is er in een woning waarin duurzaamheid centraal staat nog plaats voor zo'n ouderwets vuurtje in de kamer? Alles wat u moet weten over de voor- en nadelen van kachels.
Open haard
De oerkachel is natuurlijk een simpel open vuur, zoals we dat al eeuwen geleden in de keuken van veel huizen aantroffen, meestal onder de schouw. Onze min of meer moderne variant daarop is de open haard. Gezellig? Zeker. Maar niet erg efficiënt. Bijna alle warmte van een open vuur verdwijnt namelijk door de schoorsteen. En gezond is een open haard al helemáál niet. Bij de verbranding van het hout komt veel fijnstof vrij, zowel binnenshuis als buiten. Dat is voor niemand prettig en voor mensen met astmatische klachten kan het zelfs acute problemen opleveren.
Houtkachel
Het rendement van de (gesloten) houtkachel is iets gunstiger dan dat van de open haard, maar efficiënt kunnen we het niet noemen. Bovendien heeft de houtkachel dezelfde nadelen: luchtvervuiling, stankoverlast en risico's voor de gezondheid. Als u een houtkachel gebruikt, is het belangrijk dat u de overlast voor uzelf en uw omgeving zoveel mogelijk beperkt. Dat begint met uw keuze voor het soort hout dat u in de kachel legt, maar het heeft ook te maken met het onderhoud van de kachel en de schoorsteen. Daarnaast is het goed om te letten op de momenten waarop u stookt. De Rijksoverheid heeft de belangrijkste stooktips op een rijtje gezet.
Allesbrander
Ze zijn een tijdje populair geweest, maar gelukkig komen we ze steeds minder tegen; de allesbranders. Eigenlijk heten ze zo omdat ze geschikt zijn om zowel turf, steenkool als hout in te verbranden. Maar sommige mensen namen het wat ruimer en stopten er alles in wat maar een béétje wilde branden. Met alle gevolgen van dien. Heeft u nog een allesbrander, dan is het in ieder geval verstandig om er alléén droog en onbewerkt hout in te stoken. Het verbranden van bewerkt hout (gelakt, gebeitst of geïmpregneerd), spaanplaat, multiplex, sloophout, papier, karton, plastic en ander afval is onverantwoord. Het is niet alleen slecht voor het milieu en voor uw gezondheid, in Nederland is het simpelweg verboden. Daar is een goede reden voor. Legt u zulke materialen in de allesbrander (of op het kampvuur), dan kunnen er gevaarlijke en schadelijke stoffen vrijkomen, zoals chloorverbindingen, benzeen en zware metalen.
Pelletkachel
De pelletkachel is de laatste jaren flink in opmars. De trendy modellen, vaak in eigentijdse kleuren, helpen daar flink aan mee. Pellets zijn kleine stukjes geperst hout, meestal in de vorm van een kleine cilinder. In de verbrandingsruimte van de kachel zorgt een elektrische ontsteking ervoor dat de pellets ontbranden. Bij een gewone houtkachel verdwijnt een groot deel van de warmte door de schoorsteen naar buiten, maar een pelletkachel is een stuk efficiënter. Het verbrandingsproces is geautomatiseerd, zodat er weinig warmte verloren gaat. Het rendement van de meeste modellen ligt boven de 80%. Het is ook mogelijk om de pelletkachel te gebruiken als warmtebron voor de centrale verwarming. Met behulp van een water-warmtewisselaar, een circulatiepomp en een expansievat geeft de kachel zijn warmte dan af aan de radiatoren. In zo'n geval kan het rendement zelfs boven de 90% uitkomen. Vervangt u een houtkachel door een moderne pelletkachel, dan boekt u zeker een rendementswinst. Toch is de pelletkachel nog altijd minder efficiënt dan een moderne cv-ketel met hoog rendement.
Een pelletkachel wordt vaak milieuvriendelijk en duurzaam genoemd, maar daar is niet iedereen het mee eens. Als alle pellets volledig van zaagsel en ander houtafval worden gemaakt, zou je de verbranding CO2-neutraal kunnen noemen. Maar het is de vraag of al dat houtafval niet toch al op een efficiënte manier gebruikt zou worden, bijvoorbeeld in elektriciteitscentrales. De totale hoeveelheid hout die beschikbaar is voor het maken van pellets is nu eenmaal beperkt. Daar komt bij dat voor het produceren en vervoeren van de pellets (veel) fossiele brandstof nodig is. Een handige oplossing voor onze energievoorziening op de lange termijn is stoken met een pelletkachel dus zeker niet.
Hout is geen logische keuze
Gebruiken we hout als brandstof, dan is het in theorie mogelijk dat we daarmee per saldo geen CO2 uitstoten. Maar dan moeten we er wél zeker van zijn dat het hout afkomstig is uit bossen die duurzaam worden beheerd. Dat zijn bossen waarin niet méér hout gekapt wordt dan er aan nieuwe bomen wordt aangeplant. Zulke klimaatneutrale bossen zijn er helaas steeds minder. Daar komt nog bij dat het transport van hout, van het bos naar de kachel, eigenlijk niet op een duurzame manier mogelijk is. Jan Liefting, productmanager Warmte bij Feenstra, heeft over hout als brandstof dan ook een heldere mening:
“Met houtkachels en pelletkachels verbranden we biomassa. Dat klinkt heel natuurlijk, maar we kunnen het redelijkerwijs niet meer beschouwen als een duurzame manier om onze huizen te verwarmen. Honderdvijftig jaar geleden werkte het misschien nog, omdat we toen met veel minder mensen op aarde waren. De oppervlakte bos die je moest kappen om één persoon van warmte te voorzien, groeide destijds ongeveer weer terug in de periode van een mensenleven. Met het aantal mensen dat nu op onze planeet rondloopt, is dat niet meer mogelijk. Ook als je naar energie-efficiëntie kijkt, is hout geen logische brandstof.”
Tegelijkertijd moeten we realistisch zijn. Overschakelen op volledig duurzame energie is niet iets dat we in korte tijd voor elkaar hebben. In de overgangsfase, die wel eens een flink aantal jaren zou kunnen duren, is het heel aannemelijk dat het stoken op biomassa een aanvaardbare tussenoplossing is.
Oliekachels, turfkachels en kolenkachels
Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw waren in veel Nederlandse huizen nog olie- en petroleumkachels, kolenkachels en zelfs turfkachels te vinden. Door de aanleg van het aardgasnet, maakten vrijwel al die kachels in een snel tempo plaats voor de gashaard. Jan Liefting: "Vandaag de dag willen we zo snel mogelijk van het aardgas af, maar dat lag een halve eeuw geleden heel anders. De vervanging van al die olie- en kolenkachels door gashaarden zagen we toen als een enorme verbetering. In sommige opzichten was het dat ook. De luchtvervuiling door kachels nam in die jaren behoorlijk af."
Gaskachel
Bij aardgas denken we tegenwoordig al snel aan onze cv-ketel. Maar voordat de centrale verwarming ons land veroverde, hadden de meeste huizen die op het aardgasnet werden aangesloten een gashaard. In veel woningen zijn nog steeds 'ouderwetse' gaskachels te vinden, maar ook nieuwe gashaarden, meestal met een beter rendement, worden weer geplaatst. Soms als hoofdverwarming en soms als sfeervolle aanvulling op een eigentijds verwarmingssysteem.
Elektrische kachel
Kleine, elektrische kachels kennen we al tientallen jaren. Het 'straalkacheltje' en de elektrische radiator hebben in heel wat onverwarmde kamers de temperatuur nog een béétje kunnen opkrikken. Elektrisch verwarmen is in de meeste huizen aanzienlijk duurder dan het verwarmen met een cv-ketel of een warmtepomp. Bovendien is elektrisch verwarmen in de meeste gevallen niet duurzaam, omdat het overgrote deel van de stroom nog altijd wordt opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen. Toch kan de elektrische kachel in sommige situaties uitkomst bieden, bijvoorbeeld wanneer u voor een korte periode één kamer wilt verwarmen.
Koolmonoxide (CO)
Bij ieder verbrandingsproces komt koolmonoxide vrij. Koolmonoxide is een gas dat je niet kunt zien en niet kunt ruiken. Volgens een rapport uit 2015 van de Onderzoeksraad voor Veiligheid vallen door ongelukken met koolmonoxide in Nederland jaarlijks vijf tot tien doden, terwijl enkele honderden mensen gewond raken. Heeft u een kachel in huis, dan is een goede koolmonoxidemelder absoluut noodzakelijk. Overigens is een CO-melder óók aan te raden in woningen met een cv-ketel.