Hoe kijkt Nederland tegen de energietransitie aan?
NME 2023 laat zien: we willen bezuinigen én investeren
De energietransitie houdt ons bezig. Steeds nadrukkelijker. Nederlanders zijn zich meer en meer bewust van de noodzaak om iets tegen de klimaatverandering te doen. Maar ook de hoge energieprijzen hebben ons wakker geschud. (Als dat nog nodig was...) Dat blijkt uit de Nationale Monitor Energietransitie 2023. Oók opvallend: het vertrouwen in de overheid blijft laag. Veel Nederlanders hebben bijvoorbeeld nog niets van hun gemeente gehoord over de plannen voor een aardgasvrije toekomst.
In Nederland heeft iedereen op allerlei manieren te maken met de energietransitie. Daardoor veranderen inzichten, meningen en plannen. Bij Feenstra brengen we die ontwikkeling graag in beeld. Hoe kijkt Nederland tegen de energietransitie aan? Welke opvattingen, zorgen en verwachtingen leven er en hoe zijn ze in beweging? Om dat te volgen, zetten we ieder jaar samen met MWM2 een uitgebreid onderzoek op: de Nationale Monitor Energietransitie (NME). Ook dit jaar, in januari, legden we een representatieve groep Nederlanders weer een aantal vragen voor. De resultaten zijn te vinden in de NME 2023.
Een grote groep Nederlanders is in enige mate bezorgd over het klimaat. Bijna driekwart van de ondervraagden geeft aan dat ze zich over dit onderwerp ‘een beetje’ of zelfs ‘veel’ zorgen maken. In de loop van de tijd is die groep min of meer stabiel gebleven. De afgelopen jaren schommelde het aandeel bezorgde mensen steeds tussen 70% en 80%. Opvallend is dat vooral de ouderen beducht zijn voor de gevolgen van klimaatverandering. Bijna één op de drie 55-plussers maakt zich ‘veel zorgen’.
Net als de bezorgdheid is ook het gevoel van urgentie ongeveer gelijk gebleven. Bijna driekwart van de ondervraagden vindt dat de noodzaak om tot actie over te gaan ‘zeer’ of ‘enigszins’ urgent is. Wat wél verandert, is de bereidheid om het gevoel van urgentie om te zetten in duurzame daden. Twee jaar geleden was maar 39% van de ondervraagden bewust bezig met duurzame oplossingen om de CO2-uitstoot van de woning te reduceren. In 2022 was dat al gestegen tot 44% en dit jaar is meer dan de helft (51%) thuis bezig met concrete verduurzaming. Op dit punt zijn flinke verschillen te zien tussen lager en hoger opgeleiden. Verduurzamen en het beperken van de CO2-uitstoot zijn onderwerpen die vooral leven bij mensen met een hoog opleidingsniveau. In die groep is 61% bewust bezig met het verduurzamen van de woning, terwijl dat onder laagopgeleiden maar 39% is.
De hoge energietarieven zijn op zichzelf natuurlijk geen positieve ontwikkeling. Maar als we dan tóch een voordeel willen zien, kunnen we vaststellen dat de hoge energiekosten ervoor zorgen dat veel mensen bereid zijn om te investeren in een duurzamere woning. Maar liefst 78% van de ondervraagden wil geld steken in maatregelen die het huis energiezuiniger maken. En driekwart van de mensen geeft aan dat het verlagen van de energierekening daarvoor één van de redenen is.
Ook afgezien van investeringen is Nederland het afgelopen jaar energiebewuster geworden. In 2022 zeiden veel mensen (79% van de ondervraagden) dat ze de verwarming lager hadden gezet. Dit jaar zijn dat er nóg meer: maar liefst 84%. Ook het monitoren en verminderen van het energieverbruik wordt steeds gewoner. Vorig jaar deed 52% van de deelnemers dat al, in 2023 groeide dat verder naar 69%.
Bij verduurzamen denken we al snel aan zonne-energie. Twee jaar geleden zei 27% van de ondervraagden dat ze inmiddels zonnepanelen hadden laten installeren. In 2022 was dat 33% en uit het onderzoek van dit jaar blijkt dat bij niet minder dan 38% van de ondervraagden zonnepanelen op het dak (of in de tuin) liggen.
Ook als het gaat om duurzame oplossingen die in de toekomst belangrijker zullen worden, denkt 71% van de Nederlanders aan zonnepanelen. Alleen het isoleren van de woning wordt nóg vaker (door 77%) genoemd. Andere veelgenoemde oplossingen zijn elektrisch verwarmen (64%), windmolenparken (62%), de all-electric warmtepomp (59%) en waterstof door de gasleiding (56%). Van de ondervraagden denkt 46% ook aan kernenergie, maar daar is het verschil tussen ouderen (55 jaar en ouder: 58%) en jongeren (34 jaar en jonger: 35%) opvallend.
Het CBS meldde al dat het gasverbruik van de Nederlandse huishoudens in vijftig jaar niet zo laag is geweest als in 2022. De resultaten van de NME 2023 bevestigen dat beeld. Vooral ouderen zetten de verwarming tegenwoordig steevast lager dan ze gewend waren, maar eigenlijk draait vrijwel iedereen de thermostaat wat lager om energie te besparen. Vóór 2022 zette meer dan de helft van de ondervraagden de thermostaat ‘s avonds nog op 20 graden of hoger. Nu doet dat nog maar 14% dat. De gemiddelde ingestelde temperatuur is overdag 17,7 graden en ’s avonds 18 graden.
Initiatieven om Nederlandse woningen energiezuinig te maken, moeten van de overheid komen. Daar zijn de ondervraagden het in ruime meerderheid over eens. Het rijk heeft een belangrijke rol, vindt 72% van de ondervraagden. Ook van gemeenten verwachten veel mensen (60%) initiatieven op dit gebied. Die cijfers zijn ten opzichte van vorig jaar nauwelijks veranderd. Zorgwekkend is dat het vertrouwen in de overheid ondertussen als maar verder daalt. Nog maar 40% van de Nederlanders ziet de rijksoverheid als deskundig als het gaat om verduurzaming. Vorig jaar was dat nog 46%. Ook het vertrouwen dat het kabinet voldoende aandacht besteedt aan klimaatverandering is gedaald: van 39% in 2022 naar 32% dit jaar.
Iedere gemeente in Nederland zou inmiddels een Transitievisie Warmte moeten hebben. Vorig jaar liet de NME zien dat slechts 12% van de ondervraagden hierover iets van de gemeente had vernomen. Opmerkelijk genoeg is dat cijfer dit jaar onveranderd: nog altijd zegt maar 12% van de mensen informatie van de gemeente te hebben gekregen over de Transitievisie Warmte. Het is dan ook niet verbazend dat minder dan de helft van de Nederlanders er vertrouwen in heeft dat de gemeente een goede visie heeft op een aardgasvrije toekomst.
Ieder jaar laat Feenstra onderzoek doen naar het beeld dat we in ons land hebben van de energietransitie. Daarvoor wordt een representatieve groep Nederlanders geselecteerd. De bedoeling van het onderzoek is om de ontwikkeling in kaart te brengen van onze kijk op duurzaam en energiezuinig wonen, nu en in de toekomst. In 2023 heeft de Nationale Monitor Energietransitie voor de zesde keer plaatsgevonden.