Wat doet de warmtepomp met het elektriciteitsnet?
De oorzaken van netcongestie
Dankzij de energietransitie daalt de hoeveelheid CO2 die we in Nederland uitstoten. We maken steeds meer gebruik van duurzame energiebronnen in plaats van fossiele brandstoffen. Dat heeft ook nadelen. Zo merken we steeds vaker dat er grenzen zijn aan de capaciteit van ons elektriciteitsnetwerk. De toenemende vraag naar elektriciteit en het groeiende aanbod van duurzame stroom zorgen samen voor ‘opstoppingen’ op het Nederlandse elektriciteitsnetwerk: netcongestie. De warmtepomp wordt vaak genoemd als één van de voornaamste boosdoeners. Is dat wel terecht? In dit artikel gaan we op zoek naar de kleine en grote veroorzakers van netcongestie.
Netcongestie
Het grootste deel van ons elektriciteitsnetwerk is jaren geleden aangelegd. Sindsdien zijn we veel meer gebruik gaan maken van elektrische apparaten én produceren we steeds meer duurzame energie. We vervoeren inmiddels zoveel stroom over het net, dat de capaciteit op sommige momenten onvoldoende is. De ‘filevorming’ die daardoor ontstaat, heeft allerlei gevolgen. Zo kunnen bedrijven en huishoudens te maken krijgen met storingen en stroomuitval. Ook komt het inmiddels regelmatig voor dat de netbeheerder een aantal omvormers van zonnepanelen moet afschakelen om overbelasting te voorkomen. De omvormers kunnen dan tijdelijk geen zonnestroom terugleveren aan het net. De netcongestie zorgt er verder voor dat er wachtlijsten ontstaan bij het aanbrengen van nieuwe elektrische aansluitingen voor bedrijfspanden en woningen. Uiteraard werken de netbeheerders hard aan het verzwaren en uitbreiden van het elektriciteitsnet in Nederland. Maar dat kost tijd en ondertussen groeit de hoeveelheid stroom op het net gewoon door.
Hybride en all-electric warmtepomp
Steeds meer mensen kiezen ervoor hun woning te verwarmen met een warmtepomp. Dat kan een hybride verwarmingssysteem zijn of een all-electric warmtepomp. Bij een hybride verwarmingssysteem werkt de warmtepomp samen met een cv-ketel op aardgas. De warmtepomp zorgt het grootste deel van het jaar voor de warmte in huis, terwijl de cv-ketel bijspringt op de koudste dagen van het jaar én zorgt voor warm tapwater. Een all-electric (of full-electric) warmtepomp verwarmt het huis het hele jaar. In veel gevallen is ook het warme tapwater in huis afkomstig van de all-electric warmtepomp.
De rol van de warmtepomp in de netcongestie
Stapt u over van een traditionele cv-ketel naar een hybride of all-electric warmtepompsysteem, dan neemt uw stroomverbruik toe. Dat staat vast. Toch gaat het (veel) te ver om de opmars van de warmtepomp te zien als een belangrijke oorzaak van de netcongestie. En dat geldt al helemaal voor het hybride warmtepompsysteem. Laat u een hybride warmtepompsysteem installeren, dan is een verzwaring van de elektrische installatie in de meeste gevallen niet eens nodig. Zo’n aanpassing is pas noodzakelijk als u voor een all-electric warmtepomp kiest, als u gaat koken op inductie of als u een laadpunt voor een elektrische auto plaatst.
Piekmomenten op het elektriciteitsnet
Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat warmtepompen goed zijn voor iets meer dan 1% van het totale elektriciteitsverbruik in Nederland. Het aandeel van de warmtepomp in de netcongestie is over het geheel genomen dus nogal bescheiden. Kijken we naar de piekmomenten, dan zien we dat er wél iets aan de hand is. Dat heeft te maken met de capaciteit van warmtepompen. De warmtepomp heeft in de regel onvoldoende vermogen om een woning op zeer koude dagen te verwarmen. Een hybride systeem schakelt dan over van de warmtepomp naar de cv-ketel. Voor het elektriciteitsnet levert dat geen enkel probleem op. Een all-electric warmtepomp heeft een geïntegreerde na-verwarmer die op zo’n winterse dag in actie komt. Die na-verwarmer verbruikt relatief veel stroom. Als veel all-electric warmtepompen tegelijk de na-verwarmer inschakelen -en dat gebeurt wanneer het koud is- levert dat een grote vraag naar elektriciteit op. Zo’n piekmoment kan een tijdelijke opstopping op het elektriciteitsnet veroorzaken.
Wat zijn de andere veroorzakers van netcongestie?
In de loop van de tijd hebben we onze woningen steeds comfortabeler gemaakt. Elektrische apparaten spelen daar vaak een rol in. Denk aan de vaatwasser en de televisie, maar ook aan computers, laptops, de kokend-waterkraan en de inductiekookplaat. De optelsom van al dat elektrische comfort vormt een flinke belasting voor het net. De warmtepomp is slechts één van de apparaten in huis die daaraan bijdragen. Daar komt bij dat er al lang geen sprake meer is van eenrichtingverkeer. Door de populariteit van zonnepanelen produceert ongeveer één op de drie woningen in Nederland duurzame energie. Met name in het voorjaar en de zomer kan de piekproductie van zonnepanelen zorgen voor aanzienlijke problemen op het elektriciteitsnet.
De warmtepomp kan onderdeel zijn van de oplossing
Hoewel warmtepompen elektriciteit verbruiken, dragen ze ook bij aan het vermijden van netcongestie. In een woning met zonnepanelen zorgt de warmtepomp ervoor dat een deel van de opgewekte zonnestroom niet wordt teruggeleverd aan het net, maar direct wordt benut voor het verwarmen van het huis.
In de (nabije) toekomst kunnen we warmtepompen in woningen slimmer inzetten om op die manier energie te besparen én de piekbelasting van het elektriciteitsnet af te vlakken. Zo is het technisch al mogelijk om warmtepompen te laten communiceren met andere elektrische apparaten, zoals de (omvormer van de) zonnepanelen, de thuisbatterij en de laadpaal van de elektrische auto. Zo’n ‘energiemanagementsysteem’ kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat het hybride verwarmingssysteem overschakelt op de cv-ketel wanneer de vraag naar elektriciteit (te) groot is. Is er een thuisbatterij in de woning, dan kan de warmtepomp op zulke momenten daarvan gebruik maken. En als er veel aanbod van energie uit wind en zon is, kan de warmtepomp juist die duurzame energie benutten.
Nu hybride, later all-electric
Een hybride warmtepompsysteem heeft een groot voordeel: veel bestaande woningen zijn er nu al geschikt voor, zonder ingrijpende isolatiemaatregelen of andere aanpassingen. Daardoor is de hybride warmtepomp een effectieve tussenstap op weg naar een aardgasvrije toekomst.
Vragen én antwoorden over de warmtepomp
De warmtepomp zal de komende jaren een steeds belangrijker rol gaan spelen in de energietransitie. Meer weten over de eigenschappen en mogelijkheden van de warmtepomp begint met de juiste vragen stellen. Feenstra heeft de 30 meest gestelde vragen over de warmtepomp (én de eerlijke antwoorden) samengebracht in een handig e-book: Hoe zit het met de warmtepomp?
Poll